Jak kształtowała się rola kobiet w społeczeństwie przez ostatnie 100 lat i jak wygląda to dzisiaj?

Lata 20

Lata dwudzieste i kolejne dziesięciolecia, niestety również i dzisiaj można zamknąć w jednym haśle: Równe prawa i nierówne szanse

Trudne początki rozpoczęły się od otrzymania w listopadzie 1918 roku praw wyborczych, czynnych i biernych. Kobiety mogły starować w wyborach  głosować. Zrównanie praw kobiet i mężczyzn w tej kwestii potwierdziła w 1921 roku konstytucja marcowa. Art. 96 stwierdzał, iż wszyscy obywatele są równi wobec prawa. To pociągnęło zmiany w prawie do wykonywania zawodów, studiowania, pracy.

Jednak tylko w teorii np. ustawa o państwowej służbie cywilnej z roku warunkowała przyjęcie kobiety zamężnej do służby państwowej tylko i wyłącznie za zgodą udzieloną przez jej męża. Konstytucja uchylała też przepisy  aplikacji sądowej z 1919 roku, które do zawodów prawnych, w tym sędziowskiego,  dopuszczał  wyłącznie mężczyzn. Jednak w praktyce nadal nie mianowano kobiet na stanowiska sędziowskie, a 1937 roku w Polsce na stanowisku sędziowskim pracowało 7 kobiet, a 1 kobieta była prokuratorką.

Nadal w świetle prawa na podstawie ustawy o obywatelstwie z 1920 roku, kobiety traciły polskie obywatelstwo, gdy zawierały związek małżeński z obcokrajowcem. Dla wielu kobiet oznaczało to utratę możliwości wykonywania zawodów, które wymagały posiadania polskiego obywatelstwa. Odwrotna sytuacja nie pociągała za sobą takich konsekwencji. Mężczyzna poślubiający cudzoziemkę nie tracił polskiego obywatelstwa. Cudzoziemka nabywała za to polskie obywatelstwo.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego kobiety starały się pracować, studiować, żyć niezależnie od mężczyzn, ale bariery prawne i mentalne wciąż  były ogromne

Zmiana jaką przyniosła II Wojna Światowa

Wiele zmieniła II wojna światowa, w czasie której kobiety musiały same radzić sobie z utrzymaniem domów. Mężowie na froncie, a kobiety musiały zadbać o dochody i wszystko inne. Część nich trafiła do zawodów wcześniej zarezerwowanych tylko dla mężczyzn. Nie było innego wyjścia. Mężczyzn nie było.W czasie okupacji kobiety stanowiły też potężną siłę wsparcia działań wojennych. W opinii okupanta „Polka przedstawia jedno z najgroźniejszych niebezpieczeństw. W zakresie szpiegostwa, konspiracji i jej narodowego fanatyzmu jest znana jako najbardziej doświadczony, najniebezpieczniejszy typ kobiety europejskiej”. Kobiety były żołnierzami, łączniczkami, sanitariuszkami czasami stając się jedynym medycznym wsparciem, co wynosiło je do rangi lekarzy, szyfrantkami. Zajmowały się wszystkim, co mogło wpłynąć na wygraną w wojnie.
To spowodowało, że w latach 50 były już na zupełnie innej pozycji, ale nadal opór świata męskiego był bardzo duży.

Lata 50. to powrót do starego obrazu kobiet w dyskursie publicznym.  Jako idealnych żon, matek i gospodyń domowych. Żon, takich które miały dobrze dbać o męża, siebie i aktywnie udzielać się w małżeństwie.

W poradniku „The Good Wife's Guide” wydymanym w USA ale i aktualnym w polskim domu, wyróżniono takie oto porady dla pań:

• Najważniejsze jest przygotowanie obiadu.
• Przygotuj się na przywitanie męża.
• Pamiętaj o tym, żeby być interesującą.
• Posprzątaj.
• Nie krytykuj.
• Troszcz się o jego wygodę;
• I najlepsze: Dobra żona zna swoje miejsce!

Na szczęście Polska to nie USA. Choć i tam kobiety coraz mocniej podkreślały swoją rolę w budowaniu całego społeczeństwa, a nie tylko dbania o domowe ognisko.

W latach powojennych i  50. polki brały udział w odbudowie kraju po zniszczeniach wojennych, będąc aktywnymi uczestniczkami życia, a socjalistyczna władza miała dla nich jasną rolę. Polityka władz Polski Ludowej wobec kobiet oraz rozpowszechniane przez nią wzorce były ściśle związane z aktualną sytuacją polityczną i gospodarczą kraju, oraz wynikającymi z niej potrzebami. Kobiety, zgodnie z  oczekiwaniami władz, miały być jednym ze środowisk popierających przemiany ustrojowe.

Jednocześnie zgodnie z ideologią stalinizmu mogły one być robotnicami, przodownicami pracy, działaczkami politycznymi nie wykluczając przy tym roli gospodyń  domowych, matek i żon. Nie deprecjonowano oczywiście znaczenia macierzyństwa, ale nie stanowiło ono w tym okresie najważniejszego i jedynego zadania kobiety . Możliwość podejmowania pracy w różnych zawodach, nawet tych, które dotychczas uważano za zastrzeżone tylko dla mężczyzn, dawało kobietom nie tylko nowe perspektywy, ale również powoli zmieniał panujące w społeczeństwie stereotypy. Niestety po 1956 r., kiedy rozpoczął się już proces destalinizacji w państwach demokracji ludowej, powrócono do tradycyjnych wzorców, które przypisywały kobietom  tylko rolę żon i matek. Nie było to już takie łatwe, skoro w dyskursie publicznym ponad dekadę zrównywano kobiety i mężczyzn w dostępie do pracy i edukacji ,a ich rola poza domem stawała się akceptowalna.

Lata 60., 70. i 80.

Lata 60. i 70. minęły pod hasłem Rewolucji seksualnej. PRL miał również swoja wersje tej zmiany. Już w 1956 roku zezwolono na aborcję w każdej sytuacji. Oznaczało to odejście od konserwatywnego zapisu, obowiązującego od lat 20. Władze PRL uważały, że jest to bardzo ważny krok do równouprawnienia kobiet. I był to też krok do wolności seksualnej. Antykoncepcja właściwie nie istniała, więc przerywanie ciąży stało się jej substytutem.

1972 i 1978 to przełomowe lata w polskiej rewolucji seksualnej W 1972 pojawił się film Huebnera pod tytułem „Seksolatki”. Opowiada on historię dwójki nastolatków, którzy zamieszkują razem i otwarcie współżyją, co szokuje ich otoczenie. Był to chyba pierwszy obraz, który tak otwarcie traktował o seksie i antykoncepcji.  W roku 1978 wydano „Sztukę kochania” Michaliny Wisłockiej. Ta książka stała się trygerem do kolejnego poziomu emancypacji kobiet. Książka powstała na początku lat 60tych, ale zanim ujrzała światło dzienne, musiało minąć wiele lat, bo polska siermiężna obyczajowość nie była gotowa na taką rewolucję.  KC PZPR "Sztuka kochania" przeleżała prawie 10 lat. Większość decydentów z KC była oficjalnie stanowczo przeciwna publikacji, uznając "Sztukę" za pornografię i "świerszczyk", a jednocześnie wszyscy w partii czytali ją z wypiekami na twarzy. Wydanie książki stało się możliwe dopiero dzięki żonie sekretarza KC ds. propagandy. Jerzego Łukasiewicza, która wydała jej bardzo dobrą opinię i namówiła męża do publikacji. Wisłocka przełamała "Sztuką kochania" polskie tabu i stąd wpłynęła na zmianę. Której konsekwencja był udział polek w epoce disco. lata 80 i 90 czyli epoka wolnych kobiet, bawiących się modą moda z zachodu, kolorowymi strojami w dyskotekach i zabawach. Coraz więcej kobiet łączyło życie zawodowe z domowym.

Wolna polska to zmiany, które różnym grupom przyniosły różne konsekwencje. Grupa wygranych miała w swoich szeregach kobiety,. Pojawiło się pojęcie bizneswoman. To wzmacniało emancypację i równanie roli kobiet z mężczyznami. Tylko w teorii. Duża zmiana do której nie przystąpiła znaczna część społeczeństwa, znowu wrzuciła część kobiet w okowy domów.

Ostatnie dwudziestolecie.

Ostatnie dwadzieścia lat to kolejna duża zmiana. Parytety i równy dostęp do wszystkich dziedzin życia stał się stałym głównym tematem. Tylko nadal dziwi, dlaczego mając przewagę liczebną na uczelniach wyższych (60% to kobiety) to dlaczego wśród prezesów spółek kobiety stanowią mniejszość, podobnie jak w parlamentach. Na całym świecie tylko około 10% parlamentarzystów to kobiety, w Polsce dzisiaj mamy ich około 30% i plasujemy się z tym wynikiem na 54 miejscu w świecie. Nadal daleko

Luka płacowa wynosi w Polsce około 5%, ale już w przedsiębiorstwach prywatnych ponad 12%. Sytuację ratuje sektor państwowy (ok 3%) w którym trudniej o dyskryminacje. Nadal „cierpimy” zawodowo z powodu przerwy w pracy na urodzenie dziecka, urlopu macierzyńskiego czy wychowawczego. Jesteśmy karane za to, że rodzimy dzieci m.in. niższymi pensjami i pomijaniem w awansach.

Jakie wnioski z tych 100 lat?

Po 100 latach od otrzymania praw wyborczych nadal jest wiele do zrobienia

a nadal musimy interweniować w sprawach podstawowych, takich jak:

• przemoc wobec kobiet: nadal kobiety cierpią podwójnie. Najpierw przez oprawcę, a potem przez utrzymujące się status quo, bo brak jest skutecznych mechanizmów izolacji sprawcy od ofiary, policjanci często nie stoi po stronie ofiary, a nawet jeśli to nie ma jak pomóc;
• zdrowie: na mapie Polski są miejsca, gdzie ponad 90 proc. kobiet nie dostaje znieczulenia porodowego, co jest torturą w świetle Standardów Organizacji Opieki Okołoporodowej;
• prawa reprodukcyjne: mamy jedno z najbardziej restrykcyjnych praw antyaborcyjnych w Europie, w szkołach nie ma edukacji seksualnej, a podręczniki są sprzeczne z aktualną wiedzą, kobiety nie mają prawa do antykoncepcji,;
• alimenty: to jest problem kobiet, bo 96 proc. niepłacących na dzieci to ojcowie, nadal wiele matek pozostaje bez pomocy państwa;
• zatrudnienie: to nadal kobiety są obarczane nieodpłatną pracą w domu oraz opieką nad starzejącymi się rodzicami, nadal zarabiają mniej niż mężczyźni; mają też niższe emerytury;